Döviz ve Döviz Kuru Nedir?
Döviz, genel olarak yabancı ülkelerin paralarını temsil bir kavramdır. Ülkemizde diğer ülkelerin para birimlerine döviz adı verilmektedir. Bir ülke parasının başka bir ülkenin parasına çevrimine ise döviz prosedürü ya da kambiyo prosedürü denilir.
Döviz Nedir?
Köken olarak döviz sözcüğü dilimize Fransızca’daki devise sözcüğünden geçmiştir. Sonuç olarak döviz denilince uluslararası ödemelerde sarf edilen ödeme araçlarının bütünü ifade edilmektedir. Ekonomik yönden döviz, iktisadi anlamda bir mal olarak prosedür görür. Dövizin prosedür gördüğü özel nitelikleri sahip pazarlara döviz borsası denilmektedir. Bu pazarlara numune vermek lazım olursa; New York, Londra, Tokyo, Frankfurt, Zürich ve Paris en büyük döviz borsaları arasında bulunmaktadır.
Belirtmek lazım olur ki döviz pazarlarını belli bir yerle ya da mekanla sınırlı pazarlar olarak düşünmek doğru değildir. Döviz borsaları değişik coğrafi bölgelerde etkinlik gösterseler de, sık sık olarak birbirleri ile etkileşim içerisindedirler. Dünyadaki döviz pazarlarından rastgele birinin günün rastgele bir süresinde açık bulunduğunu söylemek mümkündür.
Döviz Kuru Nedir?
Döviz kuru, bir para birimini satın alabilmek amacıyla diğer para biriminden vazgeçilmesi gereken oran olarak adlandırılır. Döviz kuru iki değişik biçimde açıklanabilir. Eğer bir birim yabancı paranın sayısal sayısal sayısal değerini yerli para cinsinden açıklıyorsak buna direkt döviz kuru, tersine, bir birim yerli paranın yabancı para cinsinden sayısal sayısal sayısal değerini açıklıyorsak buna dolaylı kur adı verilmektedir. Bunun dışında yabancı paraların birbirleri cinsinden sayısal sayısal sayısal değerini ise çapraz kur olarak tanımlamaktayız.
Bir birim yabancı para satın alabilmek amacıyla ödenmesi gereken TL oranı düştüğü vakit, yerli para değer kazanır; tersine, bir birim yabancı para amacıyla ödenmesi gereken TL oranı artarsa yerli para değer kaybeder. Bir para biriminin bir diğer para birimi karşısında pazarda tespit edilen sayısal sayısal sayısal değeri nominal döviz kurudur. Döviz kuru bu şekilde tanımlandığında, söz hususu para biriminin satın alma kuvvetini ölçmez. Yerli para biriminin yabancı paralar karşısında satın alma kuvvetine göre düzeltilmiş sayısal sayısal sayısal değeri ise reel döviz kuru olarak adlandırılır.
Türkiye’de Döviz Piyasası ve Aktörleri
Türkiye’ de döviz alım-satımının yapıldığı pazarlar çeşitli aracılardan oluşur. Bu aracı kurumlar, bankalar, bilhassa merkez bankası ve hazine, SPK’nın mevzuatı ile gelen forex pazarları , vadeli opsiyon borsaları gibi resmî ve özel kurumlar olarak sayılabilir.
Türkiye’de 1929 senesine kadar Lozan antlaşmasında yer alan hükümler bundan dolayı döviz pazarlarına çok bir müdadurumade bulunulamamıştır. Lozan Antlaşmasının koyduğu sınırlamaların sona ermesiyle birlikte, 20 Şubat 1930 tarihinde çıkartılan 1567 sayılı Türk parasının kıymetini koruma kanunu ile döviz prosedürlerini planlama ytesiri Maliye Bakanlığı’na verilmiş ve yoğun bir şekilde döviz denetimu uygulanmaya başlanmıştır.
Genellikle 1983’ten sonra Türk Lirasına konvertibilite sağlamak tarafında getirilen birtakım planlamalerle 1567 sayılı kanunun programları yerine geniş ölçüde bir serbesti ortamı getirilmiştir. Sabit döviz kuru sistemi fiilen terk edilmiş ve kurların evvelce kısa Aralıklarla, sonraları Merkez Bankasınca her gün belirlenmesi yoluna gidilmiştir. Hükümet 1989’da aldığı bir kararla banka ve yetki sahibi kurumlara 3000 dolar ya da eşdeğer döviz satabilme hakkı verdi. Mart 1990’da 32 sayılı karar olarak tanınan Türk parasını koruma ile alakalı kararda oluşturulan değişiklıkle, Türkiye’de yerleşik şahıslara sınırsız döviz bulundurma ve aktarma etme gibi haklar tanınmıştır.