YKY  Strateji Notu: Ayı Anders

Nerede okuduğumu unuttuğum gerçek bir öyküde, traderin biri, nükleer bir hücum gerçekleştiğini düşündüğü için elindeki payları panik içinde satmaya başlar. Bir müddet sonra müdürü gelir ve satışı bırakıp alıma geçmesini ister. Müdürü şaşıran tradere bakıp sakin bir formda şöyle der: “Eğer haklıysan ve nükleer savaş başladıysa esasen yaptığın satışın takası gerçekleşmeyecek ve hepimiz yok olacağız. Ancak yanılıyorsan, bu panik düşüşten sonra paylar hoş bir reaksiyon yükselişi yaşar.”

Uzun yıllar evvel çalıştığım bir firmada, nispeten karamsar fikirlerimi duyan, Almanca konuşan yabancı bir yöneticimiz bana “Ayılar yakışıksızdır, bizim işte daima optimist olacaksın, her vakit boğa olmalısın” demişti. Ayı sayılmam, berbat olduğumu da düşünmüyorum ancak neyi kast ettiğini anlamam uzunca bir vakit alsa da söylediklerine tam katılmıyorum. Bence bunun doğrusu şu; farklı ve alışılmamış fikirliler yakışıksız kabul edilir, yani herkes karamsarken optimist ve konsensüs, iyimserken karamsar olanlara pek tolerans gösterilmez.

Dünden evvelki günü hatırlayacak kadar dingin ve güçlü hafızası olanlar, birçok piyasa krizine alım fırsatı dediğimi hatırlayabilir tahminen. Ama benim için “Amma iyimser” deyip ”Yoksa bu işin içinde bir iş mi var?” diye soranlar da olduğunu muhtemelen pek bilmezler. Piyasanın coştuğu, herkesin bardağın yalnızca dolu kısmına odaklandığı virajlarda ise ‘risklere dikkat çektiğimiz vakit ‘Bu adam daima karamsar, adeta gamlı bir baykuş” dendiğini de bilmeyebilirler. Lakin genel eğilimim ayı kampına biraz yakın olmakla birlikte, yorumlarım mümkün mertebe samimi; sahiden gördüklerim ve düşündüklerim doğrultusunda. Kriz gerçekleştikten sonra çoğunluk karamsar olur ve o konjonktürlerde de isim yapabilirsiniz. Örnek olarak, benim master yaptığım NYU’da kendi halinde bir öğretmen olan Roubini’nin, 2008 kriz sonrası krizi bilen “kahin rock yıldızı” statüsüne gelmesini gösterebiliriz. Medyanın ve muhtemelen bizim dalın çoğunluğunun pek bilmediği şey ise, Roubini’nin öngördüğü krizin, gerçekleşenden çok farklı oldu. Hatta birtakım açılardan tam aksisi bir kriz oldu. Roubini, Setser ile birlikte yazdıkları makalelerde ABD dolarına karşı oluşan inanç kaybı sonucunda ABD’de bir ödemeler istikrarı krizi bekliyordu. Lakin bunun tam aksisi oldu, dolar önemli kıymet kazandı.

İsmini muhtemelen duymadığınız Günther Anders, Hannah Arendt’in birinci eşi ve Walter Benjamin’in kuzeni olarak “Frankfurt Okulu” etraflarında yetişen ancak içinde yer almayan değerli bir entelektüeldi. Buna karşın, kitaplarının kıymetli bir kısmı ana lisanı olan Almanca dışında öbür bir lisana çevrilmedi, bu nedenle de geniş çevrelerce pek tanınmadı. Ama Günther Anders’in “Günlükler – Umutsuzsam Bana Ne! Değilmişim Üzere Devam!” isimli kitabı yaklaşık bir sene evvel Türkçe’ye çevrilerek yayımlandı. Jean-Pierre Dupuy’a nazaran yirminci yüzyılın en ihmal edilen Alman filozofu olan Anders kimdi ve neden pek tanınmadı? Bizimle ne alakası var? Açıkçası mevzumuzla nasıl bir ilgisi olduğu konusunda çok emin değilim lakin biraz daha sabrederseniz tahminen birlikte bir yere varırız. Rusya – Ukrayna savaşını düşünürken aklıma “Atomphilosoph” Anders geldi. Kendisi nükleer bombaların yarattığı risklere dikkat çeken birçok eser bıraktı. Niyetleri, Ulrich Beck ve Zygmunt Bauman üzere Alman niyet insanlarını etkilediyse de hak ettiği ilgiyi hiçbir vakit görmedi.

1957 yılında yazdığı ve 1961’de bir kitaba dahil edilen makalede şöyle diyor: “Uyandığınızda birinci fikriniz: ‘Atom’ olmalı. Güne, sizi çevreleyen şeyin istikrarlı bir dünya olduğu yanılsaması ile başlamayın.” Güne bu türlü müspet niyetlerle başlamayı tavsiye eden birinin neden meşhur olamadığını sanırım anlamış bulunduk (!) Yani, 3. Dünya Savaşı gerçekleşseydi o da Roubini üzere yıldız olabilirdi lakin kendisine ödül diye verilen varlıkların takasını yapacak kimse kalmamış olabilirdi!

Piyasalarla ilgisine gelince, aslında ayı Anders’i yakışıksız karamsar bir ayıdan fazla aykırı görüşlü bir niyet insanı olarak düşünmek bence daha uygun. Şu sözü inanılmaz hoşuma gitti ve piyasalarda da o kadar geçerli bir bakış açısı ki: “Bir korkak olma ve korkma hamasetini göster.” Anlatmaya çalıştığı şey, sanırım benim de vakit zaman hissettiğim şu his ve niyetler: Kimi vakitler beşerler önlerindeki risklerin büyüklüğüyle sahiden yüzleşmeye cüret edemedikleri için yahut tehlikelerin gösterilmesinin moral bozukluğuna sebep olacağını düşündükleri için bunları görmezden gelme ve baskılama eğiliminde olabiliyor. Bu, birden fazla vakit yeterli niyetli bir eforun eseri yani “iyi diyelim, âlâ olsun” alışkanlığı üzere. Anders üzere aksi görüşlüler ise, vakit zaman korkmanın öğrenilmiş çaresizliğe yol açacağından telaş etmediler. Tam aykırısı bu şekil bir dehşetin paralize etmekten çok harekete geçme ve tedbir almaya iteceğine inandı. Aslında kendisi nükleer savaş konusunda kaçınılmaz kaderciliğine bürünmedi ve bu potansiyel riski gözden kaçırmamanın değerli olduğunu ısrarla vurguladı. Onun açıklamasına nazaran, “atom çağı” başladığında, insanlığın daima olarak “canavarın karanlık gölgesi altında yaşayacağı” yeni bir dünya ortaya çıktı. Anders’e nazaran asıl tehlike, insanların canavardan korkması değil, insanların canavarın kendilerine ziyan vermeyeceğine inanmaları ya da vakitle canavarın var olduğunu unutmalarıydı.

Pekala 1957’de bu fikirleri ortaya koyan makalenin kitapta yer aldığı 1961 yılında ne oldu? Aslında tam da yakışıksız ayı Anders’in uyardığı üzere, beşerler dahil birden fazla canlı tipinin sonunu getirebilecek bir olay yaşandı. Soğuk Savaş devrinde, ABD’de Sovyetler Birliği’ne saldırmaya hazır biçimde günün 24 saati havada devriye gezen B-52 bombardıman uçakları vardı. Bu türlü bir uçak, çok güçlü iki Mark 39 termonükleer bomba yüklü olarak rutin bir uçuştayken, bir bombası ezkaza Kuzey Carolina’nın kırsal bölgesinde düştü.

Ben şu an bunu yazabiliyorsam, siz de okuyabiliyorsanız ve payları hala takas eden varsa, bu muhtemelen bu bombaların gereğince yüksek teknoloji eseri olmaması ve manuel, yani insan elinin değmesini gerektiren voltaj anahtarına sahip olması sayesindedir. Zira 1961 yılında yaşanan bu kazada, bahsi geçen bomba Hiroşima’ya atılanın 250 katı tesirinde 4 megatonluk bir nükleer bomba. Bu bomba insan eli değmeden infilak edecek kadar “yüksek teknolojiye” sahip olsaydı olasıdır ki ABD bunu Sovyet saldırısı sanıp misilleme ve yapılan bu misillemeye Sovyetler misilleme yaparak nükleer savaşa sebep olacaktı. Bu ortada, 2. Dünya Savaşı’nda Hiroşima’ya atılan atom bombasında kullanılan uranyumun aslında teknik kusurlar nedeniyle yüzde 99’unun havaya karıştığı ve bombanın varsayım edilen potansiyel tesirin yalnızca yüzde 1-2 kadar yıkım yarattığını da hesaba katalım. Lakin verimsizlikler de başka pek çok şey üzere ebediyen devam etmez ve kimse merak etmesin nükleer bombalar artık çok daha verimli ve etkili!

Tekrar 1961 yılında Sovyetler, “Tsar Bomba” lakablı ve 4 bin Hiroşima’ya eş kıymet bir nükleer bomba testini Rus Arktik bölgesinde yaptı. Patlama sonucu oluşan mantar bulutunun 10 Everest Dağı boyutunda olduğu söyleniyor. Eric Schlosser’in “Command and Control: Nuclear Weapons, the Damascus Accident, and the Illusion of Safety” isimli kitabında anlattığı tüyler ürpertici örnekleri okuduktan sonra insanın kendi soyunu nasıl şimdi yok etmemiş olduğuna hayret ediyorsun. Gerçi kimi tarihçi kimi çok eski yazıların örneğin Mahabharata içinde yer alan Kurukshetra Savaşı’nı anlatan kısımların nükleer savaş anlattığını argüman ediyor.

Bütün bunları neden anlattım? Rusya’dan nükleer bir akın mı bekliyorum? Küçük minnacık taktiksel bir nükleer bomba kullanılır mı? Hiç sanmıyorum lakin benim ne düşündüğümün pek bir değeri yok. Kaldı ki ben, savaşın bu kadar geniş çaplı hale geleceğini de varsayım edemedim.

Yeniden de savaş öncesi var olan stratejik görüşlerimizde değişiklik yok. Geçen hafta söz ettiğimiz daha kısa vadeli taktiksel görüşlerde de şimdi değişiklik yok. Geçen hafta aktardığım vakit ve düzeylerin de gerisindeyim. S&P500’de 4400 düzeyine kadar düşüş oradan reaksiyon olabilir diye yazmıştık. Ben bunu yazarken vadeliler o düzeye neredeyse geldi. Reaksiyon yükselişleri kesinlikle olacaktır piyasalar zigzaglar çizecektir lakin bence trend hala aşağı. İddialarımın yanlışsız yahut yanlış çıkması başka bir mevzu fakat benim samimi fikirlerimi yansıtmasını önemsiyorum. Münasebetiyle, riskli varlıklarda, bilhassa de ABD borsa endekslerinde, önümüzdeki 1 -2 ay üzere bir vakit zarfında yüzde 20 civarı düşüş riski benim için sürpriz olmaz demeye de devam ediyorum. Bunun hala güzel bir ayı piyasası rallisi olduğunu düşünüyorum.

Pekala yanılıyorsam ve Rusya minik minik nükleer bomba atarsa; bu misilleme ve kimi kazalar sonucu nükleer savaşa sebep olursa ne olacak? Onu çok da başınıza takmayın derim, zati takas yapacak kimseyi bulamayabilirsiniz.

Müellif:  Baş Stratejist Murat Berk

Dr. Artunç Kocabalkan – Atilla Yeşilada: Çin üzücü patlayacak fakat hala Bist diyorum

Ak Yatırım:  Borsa’da Nisan’ı seven kesimler

Gelişen piyasalar 9,8 Milyar dolar sermaye çıkışıyla sarsıldı